حكمت هنر و ادب و كتابي ارزشمند از مرحوم دكتر علي شيخ الاسلامي

من دو نكته مهم در مورد او ذكر مي كنم:
نكته اول؛ اولين آشنايي من با وي در مراسم بزرگداشت مرحوم دكتر اتفاق افتاد. سليم نيساري در فرهنگستان زبان و ادبيات فارسي. فرهنگستان زبان و ادب فارسي ، به رياست دكتر. حداد عادل ، مراسم بزرگداشت مرحوم نيساري را در سال 1397 ترتيب داد و از من خواست كه در مورد وي به عنوان رئيس انجمن آثار و مفاخر فرهنگي صحبت كنم. بعد از من ، دكتر شيخ الاسلامي كه ما را به يكديگر معرفي كرد ، گرچه من قبلاً آثار آنها را خوانده بودم ، خصوصاً آثاري كه در ناحيه نكته دوم ذكر خواهم كرد. متانت ، نجابت ، دانش و تقوي او قبلاً در اولين جلسه مشهود بود.

نكته ديگر؛ در مجموعه آثار مرحوم شيخ الاسلامي در زمينه عرفان و ادبيات فارسي ، در سال 2004 ، به درخواست فرهنگستان هنر ، اثري نوشته شد كه تحت عنوان “تخيل ، مثال و زيبايي در عرفان اسلامي ». همانطور كه مي دانيد ، مسئله تخيل و مثال يكي از س fundamentalالات اساسي در زمينه هنر اسلامي و زيبايي شناسي اسلامي است كه بدون تسلط بر اين اصول و س questionsالات ، در واقع توضيح تئوري يا مفاهيم نظري هنر در اين تمدن امكان پذير نيست. يعني ، در زمينه هنر اسلامي ما معتقديم كه هنر انعكاسي از دنياي واقعي نيست ، زيرا آنچه در دنياي واقعي به عنوان تجلي حقيقت وجود دارد ، في نفسه كامل است و بازسازي آن با هدف كامل و كامل يا به سادگي باز بسيار وجهي است

در اين زمينه ، هنرمند به دنياي بالا نفوذ مي كند و با درك ، شهود و نظريه خود در اين زمينه آنچه را كه در زمينه شهود و نظر در زمينه آثار هنري دريافت مي كند ، منعكس مي كند. در اين زمينه ما همان خوانش را در حوزه فلسفه و فلسفه هنر داريم كه نوافلاطونيان ، به ويژه افلاطين ، دارند. فلوطينوس در حقيقت هنر را تقليد و تقليد از عقلاني قلمداد مي كرد و در انديشه يوناني و بعداً در حكمت اسلامي جهان مشاهده پذير ، خود كپي يا كپي از عقل عقلاني بود.
البته از نظر افلاطون ، هنر بازتابي از وجود ملموس بود ، بنابراين او هنر و شعر را رد كرد ، مگر در بحث “يون” ، كه البته اين از حد بحث ما فراتر است. بنابراين فلوطين معتقد بود كه هنر جهان عقلاني را تقليد مي كند و هنرمند با حذف جهان ملموس و مشاهده جهان عقلاني در آثار هنري خود نسيمي را مي گويد كه آقايان در زندگي او از آن نشسته اند و اثر هنري و ادبيات را مي آورند.
قرائت اسلامي در زمينه ادبيات ، دانش و عرفان ، به ويژه براساس آنچه ادعاي مرحوم شيخ الاسلامي دارد؛ اين كتاب در كتابي تحت عنوان “تخيل ، مثال و زيبايي در عرفان اسلامي” منتشر شده است. بنابراين ، آنها رابطه اين مفاهيم در زمينه هنر و شعر را براي ما توضيح مي دهند. البته ، يكي از مهمترين موضوعات در اينجا بحث “خيال” است و يكي از مباني اساسي در فلسفه هنر اسلامي است. در اين رابطه ، هنري كربن مي گويد ، بين فلسفه شرقي و اسلامي و فلسفه غربي تفاوت اساسي وجود دارد و اينكه ما در انديشه اسلامي معتقد به برزخي هستيم كه جهان “مثال” ناميده مي شود و اين جهان ميانه در انديشه غربي وجود دارد. من ندارم پس از اين مسئله توجه به مراتب ابن عربي ضروري است و جالب اينكه مرحوم شيخ الاسلامي از خمس در ميان آن مراتب نام مي برد ، و مرتبه پنجم را «جامع» مي داند؛ همه سطوح جامع ؛ در حالي كه براي برخي “دور از حد” است.

نكته مهم ، از ديدگاه دانشمندان مسلمان ، امام چهارم ابن عربي دنياي نمونه هايي است كه سهروردي آن را ذكر كرده و يا حتي جهاني تخيل جداگانه است. در آن جهان نه انتزاع محض داريم و نه تجسم محض. دنياي مثال يكي از س fundamentalالات اساسي ما در فلسفه و حكمت هنر است ، كه هنرمند سعي مي كند اشكال انتزاعي جهان را در درك شهودي خود ثبت كند و سپس آنها را در آثار هنري و ادبيات منعكس كند ، بنابراين اين عاملي است كه مخاطبان اين اثر هنري و ادبي را تشويق مي كند تا وارد دنياي بالا شوند و اين بسيار مهم است.
يكي از كارهاي خوبي كه در زمينه حكمت هنر و ادبيات اسلامي داريم اثري است كه توسط مرحوم شيخ الاسلامي با عنوان تخيل ، مثال و زيبايي در عرفان اسلامي به درخواست فرهنگستان هنر جمهوري اسلامي ايران نوشته شده است.

* رئيس انجمن آثار و مفاخر فرهنگي